Historia koszykówki

 

zawieszone na wysokości 10 stóp ( 3,048cm !) kosze wiklinowe do których trzeba było trafić. Co ciekawe kosze te nie miały wydrążonego dna i za każdym razem, kiedy wpadała do nich piłka, musiano ją wyciągać przy pomocy długiego kołka. Twórca nowej dyscypliny sportowej opracował trzynaście zasad regulujących grę. Założył, że grać trzeba okrągłą piłką jedynie przy użyciu rąk. Nie wolno biegać z piłką lecz ją podawać. Każdy zawodnik miał prawo stać tam, gdzie chciał. Zabroniony był kontakt fizyczny i jakakolwiek przemoc. 21 grudnia 1892 w sali gimnastycznej YMCA przy Armory Street w Springfield został rozegrany pierwszy nieoficjalny mecz koszykówki. W grze brały udział dwie dziewięcioosobowe drużyny studentów Scholl of Christian Workers. Drużyna składała się z 3 atakujących, 3 centrów, 2 obrońców i 1 bramkarza. Na boisku jednocześnie przebywało osiemnastu zawodników. Taki był początek nowej dyscypliny sportowej. Cudownym zbiegiem okoliczności inauguracja zbiegła się ze świętami bożonarodzeniowymi. Dzisiaj możemy powiedzieć, że był to piękny prezent pod choinkę dla rodzaju ludzkiego. 15 stycznia 1892 roku zasady nowej dyscypliny sportowej ukazały się w piśmie YMCA "The Triangle". Młody student Frank Mahana wymyślił nazwę dla nowego sportu, nazwał ją basketball (koszykówka). Pierwszy krok został zrobiony. Teraz wydarzenia nabrały rozmachu. Magiczny duch gry poszybował w świat. Najpierw były Stany Zjednoczone kolebka dyscypliny. 11 marca 1892 roku, 250 widzów obejrzało pierwszy oficjalny mecz między drużyną nauczycieli a drużyną studentów YMCA College w Springfield. Wygrali studenci 5:1. Najważniejszy jednak był fakt, że koszykówka okazała się grą przyjemną do oglądania i zyskała przychylność widowni. 22 marca 1893 roku w Smith College Northamton (Massachusetts) odbył się pierwszy mecz koszykówki drużyn kobiecych. Pod żadnym pozorem widzami tej gry nie mogli być panowie. Kobiety w tamtych czasach grały w długich spódnicach i uniformach szkolnych. Emancypacja kobiet dopiero raczkowała i potrzeba było jeszcze wielu lat, żeby żeńska koszykówka przebiła się na salony świata.

 Rok 1899. Gra w koszykówkę na lekcji gimnastyki w Western High School w Waszyngtonie.

 

 Na ziemie polskie koszykówka dotarła na początku XX wieku. Prekursorami sportu w tamtych czasach były trzy ośrodki: Park doktora Henryka Jordana w Krakowie (1889) , Ogród Zabaw i Gier Ruchowych w Warszawie (1899) i Towarzystwo Zabaw Ruchowych we Lwowie (1905). W roku 1908 z ośrodka lwowskiego wysłano do Londynu instruktorkę Marię Germanównę, która miała zapoznać się z popularną w Anglii, grą netball, odmianą kobiecej koszykówki. Po krótkim stażu na wyspach brytyjskich polska amazonka wróciła do domu i wiosną 1909 roku, rozpoczęła naukę nowej dyscypliny sportowej w zaborze austriackim. 29 czerwca 1909 roku z okazji otwarcia Parku Towarzystwa Zabaw Ruchowych we Lwowie odbyły się pierwsze oficjalne zawody koszykówki z udziałem sześciu zespołów gimnazjalnych. Zagrano na trawiastym boisku i przy koszach, które nie miały jeszcze tablic. Tak więc należy odnotować w kronikach polskiego sportu, że to kobiety jako pierwsze w naszej ojczyźnie rozegrały pokazowy turniej koszykówki! Jeszcze w lipcu 1909 roku koszykówkę wprowadzono do programu kursu instruktorskiego dla nauczycieli. W tym samym roku ukazały się pierwsze przepisy oparte na wzorcach amerykańskich. Opracował je Włodzimierz Świątkiewicz, który zapoznał się z nimi podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych. Przybył do kolebki koszykówki jako instruktor gimnastyki, z ramienia Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Dzięki wsparciu Polonii amerykańskiej podpatrzył w co gra amerykańska młodzież i co można zaszczepić na krajowym podwórku. W swojej pracy napisał „ Byłoby wielce pożądaną rzeczą wprowadzić ją [koszykówkę]i u nas tym bardziej, że dla dziewcząt nie znamy odpowiedniej gry piłką”. Ta pionierska praca przyniosła szybko efekty. Jeszcze w 1914 tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej Helena Czechowiczówna i Władysław Sikorski napisali podręcznik do nauczania gier i zabaw sportowych w którym uwzględnili koszykówkę. Sikorski był wówczas kierownik katedry Wychowania Fizycznego na Uniwersytecie Jagiellońskim.

 

  29 czerwca 1909. Lwów. W Polsce kobiety pierwsze rozegrały pokazowy mecz koszykówki.

 

 Przełomowym momentem dla dynamicznie rozwijającej się nowej dyscypliny sportowej były III Igrzyska Olimpijskie w Saint Louis, w 1904 roku. Tam po raz pierwszy zaprezentowano w części pokazowej nową grę. Warto odnotować, że trzy pierwsze miejsca zajęły drużyny amerykańskie. Pierwszy złoty medal wywalczyła drużyna Buffalo German Y.M.C.A. w składzie : A.W. Manweiler, A.A. Heerdt, G.L. Redlein, William Rhode, Ed Miller i Charles Monahan. Na początku XX wieku koszykówka ciągle się rozwijała, nabierała dynamiki, zespołowości. Podnosił się poziom taktyki, a co za tym idzie gra była coraz bardziej widowiskowa. Pierwsze zmiany w przepisach wprowadzono jeszcze w XIX wieku, w roku 1894. Duża brutalność gry wymusiła wprowadzenie rzutów wolnych. Pierwotną linię wyznaczono na odległość 6,10 cm. W 1896 roku wprowadzono przepis o kozłowaniu. W 1900 roku kosze na brzoskwinie zastąpiono metalowymi obręczami z siatkami bez dna. W 1913 roku ustanowiono regułę w myśl której, piłkę do gry po stracie wprowadza drużyna przeciwna. Przełomowy moment nastąpił w 1915 roku. Zmniejszono liczbę graczy na boisku do 5. Zmianie ulega również odległość wykonywania rzutów wolnych z linii 6,10 cm przesunięto ją na 4.50 cm od kosza. Wartości zdobywanych koszy również uległy zmianie. Rzuty celne z pola liczono za 2 punkty, rzuty wolne za 1 punkt. Zawodnicy wykluczani byli z boiska po 4 przewinieniach. Używane piłki do nogi zastąpiono specjalnie szytymi do koszykówki. Po pierwszej wojnie światowej z inicjatywy Stanów Zjednoczonych, Argentyny, Grecji, Czechosłowacji, Łotwy, Portugalii, Rumunii, Szwajcarii i Włoch powstała 18 czerwca 1932 roku w Genewie Międzynarodowa Federacja Koszykówki Amatorskiej FIBA. Sekretarzem Generalnym został dr Renato William Jones, który w dużej mierze przyczynił się do rozkwitu tej dyscypliny na całym świecie. W roku 1937 likwidacji uległ przepis, który dotychczas spowalniał rozwój koszykówki. Była to zasada rzutu sędziowskiego po każdym koszu. Dawała ona przewagę drużynie z wysokim graczem. Odejście od tej zasady

 

 1909r. Pierwsze przepisy gry w koszykówkę. Ich opracowaniem na ziemiach polskich

 zajął się Włodzimierz Świątkiewicz.

 

 mocno uatrakcyjniło i spopularyzowało nową grę. Wprowadzono również przepis 10 sekund na wyprowadzenie piłki na połowę przeciwnika, aby przyspieszyć akcje ofensywne. Ponadto każdy mecz prowadziło od tej pory dwóch sędziów.

 

  Kraków 1930 r. Pierwszy oficjalny mecz międzypaństwowy. Polska pokonała Szwecję 30:13

 

   Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, kraj zaczął budować nowe struktury gmachu państwa. Znalazło się w nim miejsce i na koszykówkę. W pierwszej połowie lat dwudziestych gra była niezwykle popularna wśród młodzieży szkolnej. Wprowadzono ją do programów wychowania fizycznego w szkołach powszechnych (podstawowych) i średnich. Ze szkolnych drużyn szedł nabór do powstających klubów sportowych. Pionierami wśród drużyn klubowych byli: IKS Czarni Lwów, ŁKS Łódź, YMCA Kraków, Czarna Trzynastka Poznań, AZS Poznań, Warta Poznań, Cracovia Kraków, Wisła Kraków, AZS Warszawa, Polonia Warszawa, Legia Warszawa. Ciekawostką może być fakt, że swoją drużynę miało Poselstwo USA w Polsce. W roku 1925 podjęto próbę organizacji okręgowych związków koszykówki. Celem nadrzędnym było stworzenie całkowicie odrębnej organizacji sportowej, która przygotowałaby rozgrywki mistrzowskie oraz ujednoliciła przepisy gry w kraju. Za sprawa Tadeusza Chrapkowskiego, doktora medycyny, 19 lutego 1928 roku powołano Polski Związek Gier Sportowych. Finalizacją tego przedsięwzięcia były pierwsze Mistrzostwa Polski zorganizowane w roku 1928. Pierwszym mistrzem kraju w kategorii mężczyzn została reprezentacja Harcerskiego Klubu Sportowego „Czarna Trzynastka” z Poznania! Rok później zainaugurowały rozgrywki kobiety. Pierwszymi mistrzyniami kraju w historii żeńskiej koszykówki była drużyna Cracovii Kraków (1929 rok). W 1930 roku polskie drużyny zainaugurowały pierwsze kontakty międzynarodowe. Inauguracyjny mecz pomiędzy AZS Warszawa a LUPS Ryga (Łotwa) zakończył się zwycięstwem polskiej drużyny 30:27. W 1932 roku Polska przystąpiła do FIBA. To był koszykarski rubikon.

 

 

 1938r. Zespół Polonii Warszawa. Wicemistrzynie Polski.

 

 Pierwszy oficjalny mecz reprezentacji narodowej w koszykówce rozegrały Panie, które w Krakowie pokonały reprezentację Szwecji 30:13. W tym samym roku, nasza reprezentacja kobieca na turnieju w Strasburgu (Francja) wywalczyła drugie miejsce. Zwieńczeniem ciężkiej pracy na rzecz rozwoju koszykówki w II Rzeczpospolitej były dwa medale polskich reprezentacji - żeńskiej i męskiej. W 1938 roku Panie wywalczyły brązowy medal na I Mistrzostwach Europy w Rzymie a rok później w 1939 roku, Panowie przywieźli brązowy krążek z III Mistrzostw Europy, które odbyły się w maju, w stolicy Litwy Kownie.

 

 

Jak wyglądała wtedy gra w koszykówkę? Tablice były drewniane, ale obręcze wisiały tak jak dziś na wysokości 3,05 m. Rozegrania akcji nie ograniczał limit czasu, ale obowiązywał przepis trzech sekund, więc pod koszem nie można było stać do woli. Rzucano dwoma rękami i bez wyskoku, piłka często ginęła w chaosie, a podawano ją tak, jakby rzucano workiem, ale istniał już podział na pozycje z centralną postacią obrotowego. Najwyższy gracz stał tyłem do kosza i albo rozdzielał podania, albo próbował trafić hakiem, albo rzucał, stojąc tyłem do kosza. „Gra każdego zespołu opierała się na pięciu, sześciu dobrze zgranych zawodnikach. Trening przeprowadzany dwa razy tygodniowo polegał w zasadzie na grze. Stąd styl i celność rzutów pozostawiały dużo do życzenia. Trafiali się gracze zdobywający punkty z połowy boiska - oczywiście oburącz - ale były to przypadki sporadyczne. Wyniki były bardzo niskie. Istotnymi etapami w rozwoju koszykówki było ujednolicenie przepisów oraz przeniesienie mistrzostw kraju na okres zimowy. Wprowadzenie pola trzech sekund przyspieszyło akcje podkoszowe, zmuszając do szkolenia wszechstronnych środkowych” – opowiadał po czterdziestu latach prezes PZKosz Walenty Kłyszejko. Nie jest tajemnicą, że to on był de facto architektem i pierwszym trenerem polskiej reprezentacji. Estończyk polskiego pochodzenia urodził się w 1909 roku w Sankt Petersburgu. W Tallinie ukończył kurs instruktorski pod okiem amerykańskiego trenera Marka Nestle'a Do Polski przybył na studia, skierowany przez Polonię w Tallinie i właśnie on miał największy wpływ na rozwój koszykówki w Polsce. Można powiedzieć, że został z dnia na dzień polskim Naismithem koszykówki. Po drugiej wojnie światowej do roku 1950, prowadził kobiecą reprezentację Polski. Zmarł w Polsce w 1987 roku. „ Kłyszejko” – jak wspominał go Bogdan Bartosiewicz, uczestnik tych Mistrzostw Europy - miał trzy książeczki amerykańskie i pokazywał nam zagrania - trenowaliśmy jedno, drugie, trzecie jednego dnia, następnego trzy kolejne - wspomina Bartosiewicz. - On taki wielki fachowiec wtedy jeszcze nie był, ale czerpał z tych rozmaitych książeczek amerykańskich i naśladował amerykanów. Jak świętowaliśmy medal? Po powrocie do kraju już się o tym nie myślało, atmosfera była wojenna, każdy przygotowywał się na złe chwile - wspomina Bartosiewicz. Warto w tym miejscu dodać, ze na Mistrzostwach w Kownie przeszedł do historii najdziwniejszy rezultat jaki zanotowano na Mistrzostwach Europy w kategorii seniorów. Mecz pomiędzy Estonią a Finlandią zakończył się wynikiem 91:1.

 

 1948r. Profesor AWF w Warszawie - Walenty Kłyszejko był autorem pierwszego po II wojnie światowej podręcznika do nauki koszykówki.

 

 Niestety 1 września 1939 roku wybuchła najstraszniejsza wojna w historii ludzkości. Przerwała ona na sześć lat rozwój polskiej koszykówki. Zginęło wiele wspaniałych koszykarek, koszykarzy, działaczy i trenerów. W 1945 roku Polska była już inna. Koszykówka musiała tak jak naród zmierzyć się z nową komunistyczną rzeczywistością. W jej rozwój zaangażowali się działacze sportowi związani z Krakowem. Ale to już inna historia… .

 

 opracował: Piotr Pietryk

powrót>>>